Uczenie poprzez działanie jest najbardziej efektywne, dlatego w ostatnich latach w edukacji coraz większą popularnością cieszą się metody aktywizujące, które doskonalą umiejętności przydatne w codziennym życiu, np. logiczne myślenie, dyskutowanie, kreatywność, selekcja informacji itp.

Rozwijanie umiejętności w praktycznym działaniu niesie za sobą mnóstwo korzyści zarówno dla uczniów, jak i nauczycieli. Dzieci, które aktywnie uczestniczą w toku lekcji, są zdecydowanie bardziej otwarte na wiedzę, osiągają lepsze wyniki w nauce. Częste wykorzystywanie metod aktywizujących w procesie nauczania wpływa na integrację zespołu oraz budowanie właściwej relacji nauczyciel – uczeń, opartej na wzajemnym szacunku i zaufaniu.

Metody aktywizujące rozwijają kreatywne i krytyczne myślenie, poszerzają zainteresowania, służą rozwojowi umiejętności komunikowania się w grupie, argumentowania, wyciągania wniosków. Pracując metodami aktywizującymi wspieramy również rozwój emocjonalny naszych uczniów.

Wykorzystywanie metod aktywizujących wymaga od nauczyciela odpowiedniego przygotowania lekcji w taki sposób, aby stworzyć uczniom jak najwięcej sytuacji edukacyjnych, w których będą mogli przeżywać i doświadczać. Nauczyciel powinien pełnić rolę doradcy, który zamiast podawać informacje, uczy, w jaki sposób uczeń ma je odnaleźć. Organizuje pracę w taki sposób, żeby uczeń potrafił: poszukiwać, działać i współpracować w zespole, zadawać pytania, dyskutować, wyszukiwać, selekcjonować informacje. W metodach aktywizujących rola ucznia jest najważniejsza, bez jego aktywnego uczestnictwa proces nauczania jest niepełny.

Stosowanie metod aktywizujących w nauczaniu wymaga określonych zmian w strukturze zajęć. Najważniejsze elementy to:

a) organizacja zajęć – praca odbywa się w małych grupach, nauczyciel stawia konkretne zadania/problemy, określa czas pracy, dostarcza materiały pomocnicze, nadzoruje prace, w razie trudności naprowadza, np. poprzez pytania pomocnicze;

b) praca w grupach – niewielka grupa osób pracuje, aby osiągnąć konkretny cel, następnie prezentuje efekty swojej pracy na forum klasy (w zależności od wybranej metody aktywizującej może to być: plakat, drama, monolog, dialog, opowiadanie, gra itp.). Nauczyciel komentuje pracę każdej grupy;

c) podsumowanie pracy – zakończenie zajęć metodami aktywizującymi ma dwa wymiary: wychowawczy – rozumiany jako wypracowanie pewnej postawy uczniów oraz dydaktyczny – poszerzenie i uporządkowanie wiedzy, rozwój określonych umiejętności.

Skuteczność powodzenia metod aktywizujących w procesie nauczania jest zależna od kilku czynników, są to m.in.:

1. kreatywność i zaangażowanie nauczyciela;

2. dyscyplina w grupie (nauczyciel musi panować nad grupą, w przeciwnym razie na lekcji zapanuje chaos i cele nie zostaną osiągnięte);

3. właściwe gospodarowanie czasem (prowadzący musi w odpowiedni sposób zaplanować czas pracy na lekcji, aby zrealizować zaplanowane działania i dokonać ich podsumowania, kluczowe znaczenie ma tutaj dobór odpowiedniej metody aktywizującej);

4. organizacja przestrzeni (pomieszczenie powinno być na tyle duże, aby grupy miały zapewniony komfort pracy);

5. materiały pomocnicze (nauczyciel lub uczniowie po otrzymanej wcześniej instrukcji przygotowują niezbędne pomoce, np. papier, pisaki, stroje itp.).

Według Wincentego Okonia, do niedawna preferowane były cztery grupy metod nauczania:

• podające – uczenie się przez przyswajanie
• waloryzacyjne – uczenie się przez przeżywanie
• problemowe – uczenie się przez odkrywanie
• praktyczne – uczenie się przez działanie.

F. Szlosek rozszerzył grupę metod problemowych o metody aktywizujące – pomoce
i wskazówki, dzięki którym uczeń poszerza swoją wiedzę i zainteresowania, doskonali umiejętność komunikowania się w grupie, argumentowania. Dzieci podczas wykonywania podjętych działań są aktywne w sferze ruchowej, werbalnej, angażują się emocjonalnie.

Ogólny podział metod aktywizujących

I Metody problemowe (np. Burza mózgów, Dyskusja panelowa, Obserwacja, Studium przypadku) – rozwijają przede wszystkim umiejętność krytycznego myślenia. Nauczyciel przedstawia uczniom sytuację problemową i w odpowiedni sposób organizuje proces poznawczo-wychowawczy, na który składa się m.in. analizowanie, wnioskowanie, wyjaśnianie, ocenianie i porównywanie. Wykorzystujemy zróżnicowane źródła, np. Internet, filmy dydaktyczne, fotografie, wykresy.

II Metody ekspresji i impresji (np. Drama, Mapa mózgu, Metoda projektu) – opierają się na dużym emocjonalnym zaangażowaniu uczniów. Przeżycia i doznania są związane z zadaniami, które wykonują.

III Metody graficznego zapisu (np. Plakat, Rybi szkielet, Drzewko decyzyjne, Mapa skojarzeń, Śnieżna kula) – proces podejmowania decyzji jest przedstawiony graficznie.

Szczegółowy podział metod i technik aktywizujących

1. Metody integracyjne – relaksują, odprężają, uczą właściwej komunikacji w grupie, pomagają wprowadzić życzliwą atmosferę (przykłady: Krasnoludek, Kwiat grupowy, Pajęczynka, Wrzuć strach do kapelusza).

2. Metody hierarchizacji – uczą klasyfikowania i porządkowania wiadomości w zależności niższości i wyższości (przykłady: Piramida priorytetów, Diamentowe uszeregowanie, Promyczkowe uszeregowanie).

3. Metody definiowania pojęć – opiera się na analizowaniu i definiowaniu pojęć (przykłady: Kula śniegowa, Burza mózgów).

4. Metody twórczego rozwiązywania problemów – uczą krytycznego i twórczego myślenia, łączenia wiedzy teoretycznej z praktyką (przykłady: Sześć myślących kapeluszy, Dywanik pomysłów).

5. Metody pracy we współpracy – rozwijają współpracę w grupie, komunikowanie się, a także akceptację indywidualnych różnic (przykłady: Zabawa na hasło, Układanka).

6. Metody ewaluacyjne – uczą oceniania siebie oraz działań innych osób, pomagają oswoić się z krytyką (przykłady: Termometr uczuć, Kosz i walizeczka, Tarcza strzelecka).

7. Metody dyskusyjne – uczą prezentowania własnego stanowiska, argumentowania, dyskutowania, wymiany poglądów i doświadczeń (przykłady: Debata za i przeciw, Akwarium, Dyskusja panelowa).

8. Metody rozwijające twórcze myślenie – uczą myślenia twórczego, rozwijania swoich zdolności (przykłady: Fabuła z kubka, Słowo przypadkowe).

9. Metody grupowego podejmowania decyzji – rozwijają umiejętność komunikowania się w grupie, podejmowania decyzji i ponoszenia za nią odpowiedzialności, sztuki kompromisu (przykłady: Drzewko dyskusyjne, Pustynia, Sześć par butów).

10. Metody planowania – pozwalają uczniom urzeczywistniać swoje marzenia i fantazje, uczą planować rzeczywistość, formułować cele (przykłady: Gwiazda pytań, Planowanie przyszłości).

11. Metody przyspieszonego uczenia się – doskonalą techniki szybkiego przyswajania wiedzy (przykłady: Łańcuchowa metoda skojarzeń).

12. Gry dydaktyczne – uczą zdrowej rywalizacji, przestrzegania ustalonych reguł, dają możliwość odniesienia sukcesu, a także oswajania się z przegraną (przykłady: Dziwne powiedzonka, Magiczny kalkulator).

O wyborze metod i technik stosowanych podczas zajęć decyduje nauczyciel. Metody
aktywizujące mogą być modyfikowane w zależności od aktualnych potrzeb i możliwości zespołu klasowego, założonego celu, kreatywności prowadzącego. Należy pamiętać, że nawet najbardziej interesująca metoda nie zawsze gwarantuje sukces. Pamiętajmy, żeby metody i techniki aktywizujące dopasować do uczniów, a nigdy odwrotnie.

Źródło: https://szkola-podstawowa.edu.pl/metody-aktywizujace/